تلویزیون دولتی ای بی سی استرالیا برنامه ای
دارد به اسم گزارشگر اعزامی که پنجشنبه شب ها به روی آنتن می رود. در این برنامه
نیم ساعته، به رویدادهای کشورهای مختلف می پردازند. برنامه هفدهم اوت، بیست و ششم مردادماه،
به ایران و جنبش مهسا اختصاص داشت. برای تهیه این گزارش، خبرنگاران این شبکه با
تعدادی از جوانان معترض مصاحبه کرده بودند و محصول شان را با عنوان "مصاحبه
های مخفیانه – درونِ جنبشِ مقاومت ایران" نمایش دادند. برای دسترسی به این
فیلم مستند می توانید به سایت ای بی سی استرالیا و یا یوتیوب مراجعه کنید. (1)
این نوشته مروری است بر قسمت هایی از این برنامه جالب و اشاره ای به ناگفته
های آن. به لحاظ آنکه در گزارش اسم افراد مصاحبه شونده گفته نمی شود، از آن ها با
عنوان های دختر یا پسر اول و دوم نام می برم.
در بخش مقدمه، چهار جوان نقاب دار را می بینیم که به نوبت ظاهر می شوند و برای
مصاحبه روی صندلی می نشینند و جملاتی را بیان می کنند، دو دختر و دو پسر. گفته می
شود که برای ناشناخته ماندن افراد از ماسک های خاصی استفاده کرده و صدا ها را
تغییر داده اند. همچنین در زمان تولید، از سیستم های ایمن برای انجام مکالمه ها و
ارسال پیام ها استفاده کرده اند. این چهار جوان به فارسی صحبت می کنند و زیر نویس
ها به انگلیسی هستند، بنابراین این برنامه می تواند براحتی مورد استفاده مردم داخل
کشور قرار گیرد.
دختر اول: "هیجان دارم، استرس هست. واقعا چیزی برای از دست دادن
ندارم."
پسر اول: "اگه پیدام کنن احتمالا پدرم را در میارن"
دختر دوم : "من در این جنبش خیلی چیزهام را از دست دادم، آسایشم را، شغلم
را، و امیدم را. من دیگه چیزی برای از دست دادن ندارم."
پسر دوم: " رفتار خوبی ندارن با افرادی که صحبت می کنن. به کسانی که فکر
می کنن این جنبش تمام شده می گم دوستان
این جنبش فقط تازه شروع شده."
بدین ترتیب با مصاحبه شونده ها کمی آشنا می شویم و تیتراژ به پایان می رسد.
گزارش با نشان دادن تصاویری از خیابان های تهران و بیمارستان کسری در ساعات شب
شروع می شود. دختر اول می گوید: "مرگ مهسا در اواخر شهریور اتفاق افتاد. بعد،
یک دفعه شهر شلوغ شد. این اتفاق در بیمارستان کسری روی داده بود. در تلفنم دیدم که
در اطراف بیمارستان ترافیک درست شده. مردم شعار می دادند و بوق های ممتد می زدند.
می کشم می کشم هر که برادرم کشت. می کشم می کشم هر که که خواهرم کشت"
گزارشگری توضیح می دهد: این جنبش با مرگ مهسا امینی شروع شد. دختر بیست و
دوساله ای که توسط گشت بدنام ارشاد دستگیر شده بود. اتهام او بد حجابی بود.
نیروهای امنیتی تصویرهایی از تلویزیون مدار بسته داخل بازداشتگاه را پخش کرده اند.
دختر دوم می گوید: "اولین باری که فیلم
مهسا را دیدم ، براستی شوکه شدم چون او حجاب کاملی داشت. مردم باهاش همزاد پنداری
می کردن. چون همه می توانستن جای او باشن."
گزارشگر اضافه می کند: ناگهان مهسا به زمین می
افتد. مقامات دولتی ادعا می کنند که او بیماری قلبی داشته است. اما شاهدان عینی
گفته اند که او را در ماشین گشت ارشاد بشدت کتک زده بودند. چند روز بعد او می
میرد.
دختر اول ادامه می دهد: "اتفاقی که برای مهسا افتاد از دو جهت برای من
سمبولیک بود. یکی اینکه او هم مثل من کُرد بود و این تاثیری مضاعف داشت. دوم اینکه
اسمش ژینا بود، ژینا یعنی زندگی. یعنی آدمی که زندگی کوتاهی داشت ولی یک جنبش را
زنده کرد."
سپس صحنه های دلخراشی از دفن کردن مهسا را می بینیم و زاری کردن مادر و بستگانش
را در اطراف گور او که دیدنش هم سخت است.
دختر دوم می گوید: "می دانستم که این قتل منجر به حادثه ای بزرگ میشه و
من منتظرش بودم."
سپس صحنه هایی از تظاهراتی بزرگ در اطراف گورستان سقز را می بینیم که مردم
خشمگین شعار زن، زندگی، آزادی سر می دهند و کف می زنند.
دختر اول می گوید: " کشتن مهسا امینی مثل کشیدن ضامن نارنجک بود."
در ادامه، فیلم هایی از اعتراضات مردم خشمگین در شهر های مختلف کشور نشان داده
می شود و مقابله نیروهای سرکوبگر رژیم با آنها، از جمله استفاده از ماشین های
آبپاش و ضد شورش.
دختر دوم می گوید: "در اون لحظه به خودم گفتم، دیگه وقتش رسیده و من هم
باید در آن باشم و هر کاری از دستم بر میاید باید بکنم. اگر با ماشین بیرون می
رفتیم بوق می زدیم. ترافیک درست می کردیم. ازدحام درست می کردیم و از این نوع
کارها. بعد نوبت به شعار دادن رسید. چهار راه ها را می بستیم و سطل های زباله را
به وسط خیابان می بردیم. سعی می کردیم خشم مون را به آن صورت نشان بدیم. نمایش
واقعی خشم و قدرت فقط در کف خیابان اتفاق می افته."
بعد صحنه های شعار دادن مردم را می
بینیم که فریاد می زنند: " جمهوری اسلامی نمی خوایم، نمی خوایم"
دختر اول می گوید: "من در همه تظاهرات ها شرکت کردم، در آتش زدن روسری ها
در وسط خیابان، آن روزها هیچکس روسری رو سرش نبود."
تصاویری از آتش زدن روسری ها نشان
داده می شود. خبرنگار می گوید که قبلا چنین چیزهایی ندیده است. تصاویر دیگری پخش
می شود، از شعار های مرگ بر دیکتاتور در وسط خیابان ها در روز روشن، زنان در صف اول تظاهرات هستند، و زنانی که
موهای شان را می چینند. و مردمی که آن ها را تشویق می کنند. و کسانی که فریاد می
زنند: "دیگر بس است."
دختر دوم می گوید: "چیدن مو نمادی شد برای
اینکه به مردم جهان بگه این تن من است.
حکومت به من می گیه چی بخور، چی بپوش، پی بخوان، چکار بکن. همه اینها از این تن
است. به همین علت اگه تن را که پس بگیریم وطن را پس گرفته ایم."
سپس خامنه ای را می بینیم که در میان نظامیان سخنرانی می کند: "این حادثه
ای که پیش آمد، دختر جوانی درگذشت، حادثه تلخی بود، دل ما هم سوخت، ولی واکنش به
این حادثه بدون اینکه تحقیقی شده باشه، بدون اینکه امر مسلمی وجود داشته باشه، این
نبود که عده ای خیابان را نا امن کنند، امنیت را بهم بزنند."
دختر اول می گوید: "واکنشِ حکومت افتضاح ترین واکنشی بود که می توانست نشان
بده. این که مسئولیت این قتل را بعهده نگرفت و هر روز دروغ دیگه ای ساخت."
صحنه های دلخراشی از حمله وحشیانه گارد ضد شورش به مردم بی گناه نشان داده می
شود و می بینیم که مردم را بشدت می زنند.
پسر اول می گوید: "به جای عذر خواهی و آرام کردن مردم، رژیم پله پله
خشونتش را بیشتر کرد. در همان اوایل نیکا کشته شد، بعدش حدیث بود، یکی دو روز بعدش
سارینا اسماعیل زاده کشته شد و آنها ادعا کردند که خودکشی کرده است."
در این جا تصاویری از این دختران کشته شده دیده
می شود و صحنه های زیبایی از آواز خواندن و رقصیدن نیکا و سارینا، تصاویری که
فراموش نمی شوند.
پسر دوم می گوید: "اتفاق پشت اتفاق می افتاد و خشم مردم را افزایش می داد.
شعارها شدیدتر می شد. مثلا مرگ بر دیکتاتور. و مرگ بر خامنه ای که قبلا اصلا شنیده
نمی شد."
صحنه های بیشتری از اعتراضات و شعار دادن مردم نشان داده می شود و همچنین از حمله
نیروهای سرکوبگر به آنها . آگاه می شویم که در هشتاد شهر مردم قیام کرده اند، قسمت
هایی از تظاهرات مردم همدان، رفسنجان، سنندج، و تهران را می بینیم. مردم فریاد می
زنند: عدالت، آزادی، حجاب اختیاری.
پسر اول می گوید: "شاید اگر این انقلاب
زنانه نبود، من وارد آن نمی شدم. ما خیلی عصبانی شدیم. با 10 – 12 نفر از دوستانم
تصمیم گرفتیم که هر روز در اعتراضات شرکت کنیم. یکی تیر می خورد یکی ضرب و شتم می
شد، و یکی دستگیر. یکی رفت زندان و به شکل آدم متفاوتی برگشت. فکر کردیم باید کاری
کنیم که آسیب کمتری بخوریم. مثل آن دفعه که اخبار تلویزیون هک شد، آن یک اتفاق
تاریخی بود."
گزارش، قسمتی از اخبار صدا و سیما را نشان می دهد که صحبت های خامنه ای ناگهان قطع می شود و شعار های ضد رژیم روی آنتن
می رود. نشان دادن خامنه ای در حال سوختن در میان شعله های آتش و تصاویری از مهسا
و سه دختری که به قتل رسیده بودند. این جمله روی تصویر خامنه ای دیده می شود: خون
جوانان ما می چکد از چنگ تو.
پسر دوم: "این هک کردن خیلی الهام بخش بود، فکر کردم چکار می توانم انجام
دهم. برای یک هفته در اتاق ماندم و فقط به کمک سیگار و قهوه زنده ماندم. آنها
اصرار می کردند که دانشجویان سر کلاس ها حاضر باشند. خوب، دانشجویانی که در روزهای
فراخوان غایب بودند در خطر می افتادند. من کامپیوتر دانشگاه مان را هک کردم و
سیستم حضور و غیاب را از دسترس خارج کردم. یک جنگ مان در خیابان است و یک جنگ در
اینترنت."
در ادامه گزارش شعار نویسی بر در و دیوار خیابان ها نشان داده می شود و مخدوش
کردن تصویرها و شعارهای رژیم.
پسر اول: "در همه تظاهرات ها بودم، کتک خوردم، باتوم و گاز اشک آور هم
خوردم، یک جایی به حالت غش افتادم، شعار نوشتم، طراحی کردم، بیشتر شب ها گرافیتی
کشیدم، پشت کامپیوتر می نشستم و به شعارها فکر می کردم، پرینت هم می کردیم. 500 تا
1000 تا، می چسبانیدم به در و دیوار ها. یک شب صدایِ در آمد. دو تا صدایِ در آمد.
صدایِ در قطع نمی شد. وحشت کردم. همه کاغذها را جمع کردم . در توالت ریختم شان و
آتش شان زدم. حتی از صدای مگس هم وحشت می کردم. می گفتند برای دستگیریم آمده اند.
از سایه هم می ترسیدم. در آین شرایط سوء ظنت بیشتر میشه، بدبینیت بیشتر میشه، دیگه
از همه می ترسی."
بعد نوبت می رسد به نشان دادن زد وخوردهای خیابانی و فرارهای شبانه و حمله
کردن موتور سوار ها در زیر نور افکن. خرد کردن در و پنجرهِ خانه ها و کار و کسب ها،
با باتوم و استفاده از سلاح های گرم. و همچنین تیراندازی مستقیم به مردم غیر مسلح
در خیابان ها.
دختر اول: "تیر جنگی میزدن. صدای این ها را
می شنیدی و دگرگون می شدی. من چون پرستار هستم وسایل پانسمان را با خودم می بردم،
و همینطور سرکه برای خنثی کردن سوزش گاز اشک آور. یک روز پسری در فاصله 10 – 15
متری من گلوله خورد، به کتفش. تا آن وقت جسم خارجی از بدن کسی بیرون نیاورده بودم.
اشک می ریختم، ولی توانستم گلوله را از کتف او بیارم بیرون. به عنوان یادگاری نگهش
داشتم. یک یادگار تلخ. این اتفاق خوبی بود. چون توانستم به کسی کمک کنم."
دختر دوم: "فکر می کنم این جنبش هزینه
زیادی داشت و زنان بیشترین رنج را کشیدند. خواهرم یک روز رفت سر کار، من خانه
بودم، به من تلفنی گفتند که خواهرم را دستگیر کرده اند و من باید آرام باشم. این
را که شنیدم هزارتا فکر به سرم ریخت، به ذهنم رسید ممکن است دیگه او را نبینم.
نشان دادن تظاهرات مردم در مقابل زندان اوین وحشتناک بود. قاطی شد با کسانی که در
آن روز اعدام شده بودن. تجسم می کردم اگر مثلا به او تجاوز کنن... گریه می کردم.
فکر کن برای دو ماه حتی نتوانی صحبت کنی، غذا بخوری، نور آفتاب ببینی، ... بعد از
دو ماه که از زندان آمد بیرون حتی با ما زیاد صحبت نمی کرد. از ما فاصله می گرفت.
احساس می کردم او آن خواهر شاد و شوخ طبعی که داشتم دیگه نیس، خیلی تغییر کرده بود. همه از
او فاصله می گرفتند. می گفتند چرا این یکی آزاد شد؟ پس جاسوس خودشونه، حواس تون
بهش باشه. اوخیلی تنها بود. یک روز دیدم سگ ها واغ واغ می کنن، احساس می کردم
اتفاقی افتاده، رفتم دیدم کف اتاقش افتاده، به زور نفس می کشید، از دهنش کف می آمد
بیرون، تا جایی که می تونستم جیغ کشیدم، همسایه ها ریختن توی حیاط، مثل یک جسد شده
بود. گریه دختر ... وقتی که بهوش آمد بهم گفت باید میذاشتی که من می مُردم."
پسر دوم: "حکومت به تقاضاهای ابتدایی ما با گلوله تفنگ، گاز سمی، و زندان
جواب داد. تعداد زیادی را دستگیر کردن. خیلی ها را کشتن. فضای رعب آوری بود. عوامل
سرکوب، سوار بر موتور بین مردم و ماشین ها می چرخیدن. نظام اصلا نمی تواند بپذیرد
که زنان جلو باشند. جمهوری اسلامی چکار می کند؟ مرتبا مردها را اعدام می کند؟
در اینجا قسمت هایی از سخنرانی خامنه ای و
سان دیدن او از رژه نظامیان پخش می شود.
دختر اول: "معلوم بود که رژیم انتقام می گیره که گرفت. یکی از بدترین
لحظه ها وقتی بود که محسن شکاری را اعدام کردن."
فیلمی از محسن شکاری را می بینیم که در حال خواندن یک ترانه
پاپ است.
دختر اول: "او فقط بیست سالش بود. من نمی
تونم احساس اون روزم را بیان کنم. حالم خیلی بد بود. باورم نمی شد که کسی را به
خاطر اعتراضش بکشن. او که چیزی نمی خواست، بجز آزادی."
تصویر مادر محسن را می بینیم که در کوچه فریاد
می کشد محسن و شیون می کند. دختر اول را در حال گریستن می بینیم.
پسر اول: "یک پسری بود 20 ساله به اسم مجیدرضا رهنورد... زبونم می گیره و
نمی تونم چیزی بگم... احساساتی شدم. توی خیابون دستگیر شده بود. مجری تلویزیون
رژیم باهاش مصاحبه میکنه در لحظات آخر ... ازش می پرسه چیزی نمی خواد؟ مجیدرضا
میگه چرا، یک وصیتی دارم. از مردم میخوام که سر قبر من عزاداری نکنن. دوست ندارم
گریه کنن سر مزارم. نماز نخونن. قران نخونن. شادی کنن. آهنگ شاد پخش کنن."
گزارشگر تصاویری از مجید رضا را نشان
می دهد.
پسر اول: "وای این یک لحظه تاریخیه! یک نفر در لحظه شهادتش یک نه بزرگ به
مذهب میگه."
پیکر مجید رضا را بر بالای دار در کنار یک چرثقیل می بینیم.
دختر دوم: "پس از اینکه حکم ها
داده شد، این حکم ها خیلی زود اجرا شدن، بعدش خیابان ها خالی شد. شاید من هم فقط
یکی دوبار بعد از آن به خیابان رفته باشم. تمام آن تظاهرات ها فروکش کرد. تمام آن
تمایل مردم به تغییر رژیم خوابید."
خیابان هایی را می بینیم که به حالت
عادی برگشته اند.
دختر اول: " یکی دو ماه که از شروع جنبش گذشته بود احساس می کردم باید
بروم روی بام و شعار بدم. ویدیو ها را هم
دارم. فریاد می زدم جمهوری اسلامی نمی خوایم نمی خوایم، مرگ بر خامنه ای. همین که
اولین شعار ها را دادم بلافاصله دیدم که مردم روی تراس ها آمده اند و شعار می دهند
تا نیم ساعت شعار دادن قطع نمی شد."
شعار دادن های گسترده شبانه را می بینیم.
دختر دوم: "بعضی ها فکر می کنن که انقلاب تمام شده، چون که خیابان ها
خلوت شده، ولی من اینطوری فکر نمی کنم. در زندگی من انقلاب نخوابیده. برداشتن حجاب
حالا شده بزرگترین نماد این انقلاب. یعنی حکومت دیگه از ما ترسیده، الان ما از
حکومت نمی ترسیم، ما قوی تر شدیم. من دیگه شالم را سر نمی کنم، ممکنه توی تابستان فقط
تی شرت بپوشم."
صحنه هایی از رفت و آمد زنان بدون حجاب را در کوچه و خیابان ها می بینیم.
پسر دوم: "این یک شورش بزرگه، یک اعتراض علیه چیزیه که برای هزاران سال
روی سر ما سایه انداخته، یعنی مذهب. این خیلی وسیع تر از اینه که تقلیلش بدیم به
یک انقلاب، چون تا حالا ما خیلی انقلاب داشتیم ولی هیچی عوض نشده."
تصاویری از مراسم نماز جمعه را مشاهده می کنیم.
پسر دوم: "یک چیز عجیب دیگه هم اتفاق افتاده.
یکدفعه نگاه مرد ایرانی به زن عوض شده. الان هر زن یا دختری که بدون حجاب راه میره
خودش یک انقلابه، یک قیامه، یک انقلاب زنده که داره جلوی تو راه میره."
فروشگاه های لباس زنان و انگشتان لاک زده دختران را می بینیم.
دختر اول: "کدوم زنی هست توی ایران که توی این چند ماهه تغییر نکرده
باشه؟ ما جامعه مون را شناختیم، خودمون را بیشتر از همه شناختیم، یعنی که به غیر
از خودمون، یعنی خودم و خواهرم و مادرم هیچ کس را نداریم، و باید روی پای خودمون
قوی تر از همیشه بیایستیم."
زنی را می بینیم که بدون حجاب در خیابان های شهر با آسودگی رانندگی می کند.
دختر دوم: "بعد از این داستان ها من دیگه اصلا حجاب نمی پوشم، قبلش هم
حجاب نداشتم، ولی حالا مطلقا حجاب ندارم.حالا دیگه مردم نسبت به بی حجابی راحت تر
بر خورد می کنند."
در خیابان های شهر رفت و آمد زنان بی حجاب را می بینیم.
دختر اول: "ولی خیلی سخته، راه سختیه. به خاطر اینکه درسته که تو تویِ انقلاب هستی ولی لازمه که زندگیت را هم
داشته باشی. ولی مسیر ما مسیر درستیه."
دختر بدون حجابی را می بینیم که در
پیاده رویی مشغول نواختن ویولن است و در کنارش پسری که تنبک می نوازد و مردمی
که با علاقه به آنها نگاه می کنند.
پسر اول: "ما ها به هیچ عنوان
همان افرادِ شش ماه پیش نیستیم. حتی شبیه به آنها هم نیستیم. حتی یادمان هم نیست
که قبل از قتل مهسا چی بودیم. حالا ما ها کلا انسان های دیگری هستیم. هشتاد میلیون
آدم تغییر کرده اند. چیزی که در باره آن اطمینان کامل دارم این است که ما به گذشته
باز نخواهیم گشت."
همان دختر و پسر نوازنده را می بینیم و رهگذرانی که از هنر آنها لذت می برند.
دختر دوم: "مطمئن باش که ته این مسیر آزادی است و ایرانِ ایده ال ما. دست
آخر، چه من باشم چه نباشم، ما آن رقصِ آزادی را خواهیم داشت."
بالاخره روایتگری با آهنگی دلنشین و
رقص زیبای یکی از دختران مصاحبه شونده به پایان می رسد.
در مقایسه با بسیاری از برنامه هایی که قبلا
دیده بودم، این گزارش را بیشتر پسندیدم و از شبکه ای بی سی قدردانی می کنم. اما
لازم می دانم که نکاتی را هم مطرح کنم شاید که آنها را به فکر ساختن گزارش های
مفید دیگری بیاندازد. البته شرایط سخت کار در ایران را فراموش نکرده ام و از
اشتهای سیری ناپذیر جمهوری اسلامی برای گروگان گیری غربی ها و باج گیری از دولت
های شان غافل نیستم، از جمله اسارت طولانی و تلخ کایلی مور گیلبرت در اوین.
همانطور که یکی از دختران مصاحبه شونده بدرستی
گفت قتل مهسا مثل کشیدن ضامن نارنجک بود. اما چه عواملی وضعیت ایران را به حالت
انفجاری رسانده اند؟ علت انسداد سیاسی در ایران چیست؟ چرا جوانان چیزی برای از دست
دادن ندارند؟ نظر سایر اقشار مردم چیست؟ مثلا معلمان، بازنشستگان، کارگران، تولید
کنندگان، کشاورزان؟ علت مهاجرت گسترده و شتابدار نخبگان چیست؟ ریشه فساد سیستماتیک
و ناکارآمدی شرم آور دولت، مجلس و قوه قضاییه چیست؟ زیان پاسخگو نبودن رهبری تام
الاختیار چیست؟ چرا محیط زیست رو به ویرانی است و زیست بانان در زندان؟ چرا مردم
با قوه قضاییه، صندوق های رای، صدا و
سیما، و سایر نهادهای رژیم قهر کرده اند؟ چرا نیروهای انتظامی منفورند؟ هرکدام از
این پرسش ها می تواند موضوع ساختن برنامه ای شود.
